Miniony rok był Międzynarodowym Rokiem Bólu Pleców. W jego trakcie poświęcono szczególną uwagę edukacji Pacjentów, a także ujednoliceniu pojęć – zgodnie z najnowszą wiedzą medyczną. Postanowiliśmy kontynuować tę misję. Jej efektem jest cykl artykułów „Życie bez bólu”. Poruszamy w niej tematykę dolegliwości bólowych oraz metod ich łagodzenia. Na początek przyjrzyjmy się bliżej temu, czym jest ból.

Każdy z nas zna uczucie bólu. Bez względu na jego charakter i przyczynę – jest to najczęstszy powód szukania pomocy medycznej. Jednocześnie, jest to jeden z największych problemów medycznych. Stanowi wyzwanie nie tylko terapeutyczne, ale również diagnostyczne. Także w gabinetach fizjoterapeutycznych ból to nasz główny przeciwnik.

Czym jest ból?

Obowiązująca definicja bólu została opracowana przez Międzynarodowe Towarzystwo Badania Bólu (IASP). Brzmi ona następująco:

„Ból jest to nieprzyjemne doznanie zmysłowe i emocjonalne związane z istniejącym lub potencjalnym uszkodzeniem tkanki lub opisywane jako to uszkodzenie”.

Warto przy tym dodać, że ból jest odczuciem subiektywnym. Oznacza to, że Pacjent może go odczuwać, chociaż niemożliwe jest jego zbadanie przy pomocy dostępnych badań. Ponadto część badaczy zwraca uwagę, że „subiektywny” oznacza również to, że ból u każdego Pacjenta ma inny charakter. Wpływa na to wiele czynników – również psychologicznych i kulturowych.

Ból może mieć różny charakter i natężenie. Jednak nie jest możliwe jego obiektywne sklasyfikowanie lub ocena. Dlatego przyjmuje się, że bólem jest wszystko, co Pacjent tak nazywa. Często jest opisywany jako kłucie, pieczenie, gniecenie, ściskanie. Może być obecny przez cały czas, pojawiać się tylko w określonych sytuacjach, być stały, napadowy lub narastający.

Dodatkowo ból często przebiega z dodatkowymi objawami. Pojawiają się one wtórnie i dotyczą układu nerwowego, mięśniowego lub endokrynologicznego. Są to: lęk, obniżenie nastroju (a często również depresja), pobudzenie ruchowe, bezruch, wzmożone napięcie mięśni (często nasilające ból), nadmierne wydzielanie kortyzolu. O bólu mogą świadczyć również: zaciskanie zębów, grymas na twarzy, drżenie rąk.

Rodzaje bólu

Istnieją różne klasyfikacje bólu. Wyróżnia się:

Anatomiczny podział bólu

Pod kątem anatomicznym wyróżniamy:

• ból fizjologiczny,
• ból patologiczny.

Ból fizjologiczny jest bólem powierzchownym. Powstaje poprzez podrażnienie receptorów w skórze, błonach śluzowych i rogówce przez bodziec zewnętrzny (np. termiczny). Pełni funkcję ostrzegawczą i ma charakter przemijający. Ból patologiczny jest związany z uszkodzeniem struktur anatomicznych.

Podział bólu ze względu na pochodzenie

Ból może być:

• receptorowy (nocyceptywny),
• niereceptorowy (neuropatyczny).

Ból receptorowy powstaje z powodu podrażnienia receptorów, które znajdują się na końcach nerwów czuciowych. Są one zlokalizowane w mięśniach, kościach, naczyniach krwionośnych, narządach wewnętrznych, ale też na skórze. Receptory te mogą być podrażnione przez różne substancje – m.in. mediatory stanu zapalnego.

Ból niereceptorowy pochodzi z układu nerwowego. Jest spowodowany uciskiem lub uszkodzeniem jego struktur. Zalicza się do niego m.in. neuralgie i bóle splotowe, a także dolegliwości bólowe związane z nowotworem.

Podział bólu ze względu na czas trwania

Jest to bardzo ważny podział. Wyróżnia się:

• ból ostry – utrzymuje się do 3 miesięcy,
• ból przewlekły – utrzymuje się powyżej 3 miesięcy.

Ból ostry jest związany z uszkodzeniem tkanek i ustępuje po ich wygojeniu - w przeciwieństwie do bólu przewlekłego.

Podział bólu ze względu na zasięg

Ból dzieli się również ze względu na zasięg. Może być on:

• ograniczony – występuje w konkretnym miejscu, które można wskazać,
• uogólniony – występuje w kilku miejscach jednocześnie i nie można wskazać konkretnego miejsca,
• rzutowany – promieniuje do innego miejsca niż jego źródło.

Jak ocenić ból?

Ocena natężenia bólu jest jednym z wyzwań. Warto mieć na uwadze, że każda osoba ma swój własny próg odczuwania bólu. Oznacza to, że te same bodźce wywołują różną reakcje u poszczególnych ludzi. Ponadto nie zawsze złamanie kości, rwa kulszowa czy zmiany zwyrodnieniowe powodują takie same dolegliwości.

Aby możliwa była ocena skuteczności leczenia bólu, opracowano różne skale i kwestionariusze. Trzeba jednak pamiętać, że służą one do oceny stopnia nasilenia dolegliwości i wpływu terapii jedynie w przypadku danej osoby, a nie ogółu.

Najczęściej stosowana jest skala numeryczna. Pacjent określa nasilenie dolegliwości bólowych od 0 do 10, gdzie 10 oznacza największy wyobrażalny ból. Podobnie działa skala wzrokowo-analogowa. Bardziej szczegółowy jest kwestionariusz McGilla. Pozwala on ocenić stopień nasilenia dolegliwości oraz ich wpływ na jakość życia.

Ból jest objawem wielu schorzeń i dysfunkcji, których diagnozowaniem, leczeniem i profilaktyką zajmują się fizjoterapeuci. W naszym gabinecie koncentrujemy się na łagodzeniu i eliminowaniu dolegliwości przy pomocy masażu leczniczego, terapii manualnej, kinezyterapii (leczenie ruchem), kinesiotapingu i innych metod dopasowanych indywidualnie do każdej osoby.

Źródła:

1. N.B. Finnerup, R. Kuner, T.S. Jensen, Neuropathic Pain: From Mechanisms to Treatment, “Physiological Review” 2021, 1;101(1), s. 259-301.
2. S.A. Armstrong, M.J. Herr, Physiology, Nociception, 2021 https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31855389/ (dostęp 03.01.2022).
3. R.C. Coghill, The Distributed nociceptive system - a framework for understanding pain, 2020 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7530033/ (dostęp 03.01.2022).
4. IASP Announces Revised Definition of Pain, 2020 https://www.iasp-pain.org/publications/iasp-news/iasp-announces-revised-definition-of-pain/ (dostęp 03.01.2022).