Siedzący tryb życia jest jedną z najważniejszych przyczyn różnego rodzaju zaburzeń i pogorszenia stanu zdrowia. Tymczasem stale zwiększa się liczba osób wykonujących pracę w pozycji siedzącej – co w wielu przypadkach było wymuszone sytuacją epidemiologiczną i koniecznością przejścia na pracę zdalną. Często zgłaszaną dolegliwością wśród takich pracowników jest ból pleców.

Jaka jest rola fizjoterapeuty w jego profilaktyce i łagodzeniu?

Według Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy, choroby układu mięśniowo-szkieletowego związane z pracą nadal należą do najczęstszych problemów zdrowotnych w Europie. Jednym z czynników ryzyka ich rozwoju jest przyjmowanie określonych pozycji ciała i długotrwałe w nich pozostawanie. Jednocześnie ból w obrębie kręgosłupa jest przyczyną ograniczenia aktywności i nieobecności w pracy, co ma również swoje społeczne konsekwencje.

Ból pleców a praca siedząca

Ból pleców jest często spotykaną dolegliwością wśród osób pracujących wiele godzin w pozycji siedzącej. Należy zdawać sobie sprawę, że jest to spore obciążenie dla kręgosłupa i naszego organizmu. Zmusza mięśnie szkieletowe do wzmożonego wysiłku – chociaż w czasie siedzenia możemy wcale tego nie odczuwać.

Na stopień szkodliwości pozycji siedzącej w czasie pracy ma wpływ kilka czynników. Należą do nich m.in.:

• ergonomia stanowiska pracy,
• ogólna sprawność układu ruchu i struktur stabilizujących kręgosłup,
• nawyk posturalny.

Szczególnie niekorzystnym czynnikiem wpływającym na szkodliwość pracy w pozycji siedzącej jest pozostawanie w niej przez długi czas – nawet gdy stanowisko spełnia kryteria ergonomii.

W pozycji siedzącej może powstawać dysbalans mięśniowy. Wpatrywanie się w ekran monitora przeciąża odcinek szyjny kręgosłupa, ponieważ głowa jest nienaturalnie wysunięta do przodu. Ponadto pogłębia się kifoza piersiowa przez pochylony tułów. Z tego powodu część mięśni jest nadmiernie napięta, a część nadmiernie rozciągnięta. Może pojawić się także ucisk na nerwy. Ponadto krążki międzykręgowe są nadmiernie obciążone. W efekcie pojawia się ból pleców, sztywność, dyskomfort, trudności z wykonywaniem ruchów, bóle głowy, drętwienie kończyn.

Z różnych badań wynika, że osoby pracujące w pozycji siedzącej najczęściej skarżą się na dolegliwości bólowe w odcinku lędźwiowo-krzyżowym kręgosłupa. Ból najrzadziej występuje w odcinku piersiowym. Nie zaobserwowano istotnych różnic w występowaniu objawów u kobiet i mężczyzn.

Zapobieganie bólowi pleców w pracy

Ból pleców w pracy nie musi być problemem, jeżeli zostaną podjęte działania zapobiegawcze. Warto zaznaczyć, że obowiązek ten powinien dotyczyć samego pracownika, ale także jego pracodawcy. Okazuje się, że wiele osób nie ma zapewnionego prawidłowego stanowiska pracy – zwłaszcza gdy konieczne jest przejście na tryb zdalny.

Jak zapobiegać bólowi pleców w czasie pracy siedzącej? Zalecenia są następujące:

1. Częste przerwy w pracy, w czasie których mięśnie i stawy są rozruszane.
2. Częste zmiany pozycji (np. praca na stojąco, siedzenie na piłce gimnastycznej).
3. Wykonywanie prostych ćwiczeń odciążających kręgosłup, szyję i kończyny.
4. Regularne wykonywanie ćwiczeń rozluźniających i wzmacniających mięśnie (minimum 3 razy w tygodniu).
5. Normalizacja masy ciała (otyłość jest jedną z przyczyn bólu kręgosłupa – zwłaszcza w odcinku lędźwiowym).
6. Ergonomiczne stanowisko pracy (na podstawie antropometrii danego pracownika).

Jednocześnie zwraca się uwagę na działania podejmowane przez pracowników poza pracą. Mowa m.in. o prowadzeniu zdrowego stylu życia, dobrze zbilansowanej diecie, aktywności ruchowej, wybieraniu odpowiedniego materaca do spania, noszenie dobrze dopasowanego obuwia, odpoczynek i eliminowanie czynników ryzyka bólu pleców.

Programy zdrowotne i fizjoterapia w miejscu pracy a ból pleców

W niektórych miejscach pracy pracownicy mogą liczyć na specjalne programy zdrowotne, których celem jest zminimalizowanie ryzyka wystąpienia bólu pleców lub złagodzenie już występujących dolegliwości.

We wrześniu 2021 roku w czasopiśmie JMIR mHealth and uHealth opublikowano wyniki badania dotyczącego wpływu programu zdrowotnego wspieranego sztuczną inteligencją na pracowników z bólem szyi i krzyża (Effects of an Artificial Intelligence–Assisted Health Program on Workers With Neck/Shoulder Pain/Stiffness and Low Back Pain: Randomized Controlled Trial). Polegał on na zastosowaniu aplikacji mobilnej, w ramach której chatbot wysyłał użytkownikom wiadomości z instrukcjami ćwiczeń o stałej porze każdego dnia.

Wyniki pokazały, że wskaźnik przestrzegania zaleceń w grupie interwencyjnej i kontrolnej wzrósł o 92%. 12-tygodniowe stosowanie programu zdrowotnego wspomaganego sztuczną inteligencją, polegającego na wykonywaniu jednego krótkiego ćwiczenia dziennie poprawiło samopoczucie badanych i zmniejszyło odczuwane dolegliwości. Pozwala to przypuszczać, że cyfrowe programy zdrowotne mogą pomóc zapracowanym pracownikom w łatwym kontynuowaniu rutynowych ćwiczeń bez konieczności częstego i bezpośredniego kontaktu z personelem medycznym.

W innym badaniu (Effects of an active break and postural shift intervention on preventing neck and low-back pain among high-risk office workers: a 3-arm cluster-randomized controlled trial, Scand J Work Environ Health. 2021 May 1) oceniano wpływ promowania aktywnych przerw i zmian postawy na zapobieganie bólowi szyi i krzyża wśród pracowników biurowych. Trwało ono przez 6 miesięcy. Wykazało, że interwencje te zmniejszyły odsetek nowych przypadków bólu kręgosłupa. Jednocześnie nie wpłynęły one na zmniejszenie intensywności dolegliwości i poziom niepełnosprawności u osób, które już wcześniej doświadczały bólu pleców.

Ból pleców w pracy siedzącej – rola fizjoterapeuty

Rola fizjoterapeuty w leczeniu i profilaktyce bólu kręgosłupa spowodowanego pracą siedzącą jest niezwykle ważna. Fizjoprofilaktyka popularyzuje prozdrowotne zachowania, zapobiega niepełnosprawności, poprawia jakość życia i przyczynia się do podtrzymania sprawności. W wielu analizowanych przeglądach i badaniach autorzy podkreślają istotę edukacji pracowników w zakresie ergonomii postawy, aktywności fizycznej, przyjmowania odpowiedniej pozycji ciała w różnych sytuacjach.

Fizjoterapeuta w pracy z pacjentem odgrywa istotną rolę w terapii bólu i dysfunkcji, która pozwalaja na przywrócenie prawidłowej ruchomości kręgosłupa, odciążenie kręgosłupa, wzmocnienie mięśni tułowia, odtworzenie naturalnych krzywizn kręgosłupa, co przekłada się na ustąpienie dolegliwości i poprawę jakości życia.

Dostępne badania opublikowane w ostatnim czasie (2021 i 2022) wskazują, że ból pleców można złagodzić poprzez następujące działania fizjoterapeutyczne:

1. Masaż i terapia manualna (poprawa w krótkoterminowym i długoterminowym leczeniu, zwłaszcza gdy jest połączona z innymi metodami fizjoterapeutycznymi).
2. Suche igłowanie (przynosi podobne korzyści do terapii manualnej punktów spustowych).
3. Kinesiotaping (metoda ta łagodzi ból i normalizuje funkcje mięśni już w krótkim czasie po zastosowaniu).
4. Ćwiczenia pod okiem fizjoterapeuty i w warunkach domowych (program powinien być indywidualnie dopasowany do każdej osoby, a ćwiczenia proste i łatwe do samodzielnego powtórzenia).

Ważne jest, aby osoby pracujące w pozycji siedzącej zgłaszały się do fizjoterapeuty nie tylko, gdy ból kręgosłupa jest już obecny, ale także profilaktycznie - zanim pojawią się jakiekolwiek dolegliwości.

Źródła:

1. P. Waongenngarm i.in.,Effects of an active break and postural shift intervention on preventing neck and low-back pain among high-risk office workers: a 3-arm cluster-randomized controlled trial, 2021 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8091075/ (dostęp 08.09.2022).
2. F. Russo i in, The Effects of Workplace Interventions on Low Back Pain in Workers: A Systematic Review and Meta-Analysis, 2021 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8657220/ (dostęp 08.09.2022).
3. T. Anan i in., Effects of an Artificial Intelligence–Assisted Health Program on Workers With Neck/Shoulder Pain/Stiffness and Low Back Pain: Randomized Controlled Trial, 2021, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8501409/ (dostęp 08.09.2022).
4. S. Lee i in., Effect of an ergonomic intervention involving workstation adjustments on musculoskeletal pain in office workers—a randomized controlled clinical trial, 2021, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8010160/ (dostęp 08.09.2022).
5. F. Fortún-Rabadán i in., Workplace physiotherapy for musculoskeletal pain-relief in office workers: A pilot study, 2021 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8057194/ (dostęp 08.09.2022).
6. A. ​​Huršidić Radulović i in., Work from Home and Musculoskeletal Pain in Telecommunications Workers During COVID-19 Pandemic: a Pilot Study, 2021, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8576755/ (dostęp 08.09.2022).
7. B. Grabowska, A. Kwaśniewska, Dolegliwości bólowe kręgosłupa u pracowników biurowych - badanie wstępne, “Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu” 2021, t. 27, nr 4, s. 395-399.
8. W.L. Peiris i in., Is adiposity associated with back and lower limb pain? A systematic review, 2021, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8439494/ (dostęp 08.09.2022).
9. A. Safaeian, A. Shahsanai, F. Kiyany, Corrective Exercises or Ergonomic Principles for Workers with Low Back Pain, 2021, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8815656/ (dostęp 08.09.2022).